اصیل بودن طرح
اصالت از جمله اصطلاحاتی است که در قوانین مالکیت ادبی و هنری کشورها به عنوان یکی از شرایط ماهوی برای ثبت آثار مورد توجه قرار گرفته است و درحقوق مالکیت صنعتی کمتر از این اصطلاح استفاده شده است. در واقع در مالکیت صنعتی به جای اصطلاح اصالت از عنوان «جدید بودن» استفاده میشود. در تعریف اصالت نیز بین قوانین ملی کشورها اختلاف نظر جدی وجود دارد. برخی از کشورها در قوانین ملی از تعریف اصالت خودداری کردهاند و تشخیص و احراز آن را به عهده مراجع قضایی یا اداری ذیربط نهادهاند، برخی دیگر از آن تعریف کردهاند.
در بین کشورهایی که تلاش دارند از اصالت تعریفی ارائه دهند، برخی معیار «خلاقیت» برخی دیگر «ابداع فکری» برخی دیگر «ابداع فکری شخصی» یا همینطور «بروز نبوغ بشری» و سرانجام برخی دیگر به «فعالیت خلاق» اشاره کردهاند.
به عنوان مثال در تعریف اصالت آمده است: «….. هر پدیده ناشی از کار یا تلاش فکری شخصی، با جنبه تخیلی یا جنبه هنری».
یا در تعریف دیگری آمده است:«….ابداع فکری معرف شخصیت مؤلف»
برخی دیگر در صورتی که اثر مظهر شخصیت پدید آورنده باشد آن را دارای اصالت دانستهاند.
در قانون مصوب 1386 ایران با اینکه قانونگذار در ماده 21 قانون از کلمه «اصیل» نام برده است لیکن ان را تعریف نکرده است.
آئیننامه قانون مصوب 1386 در ماده 84، از طرح اصیل تعریف کرده است.
به موجب قسمت اخیر ماده یاد شده، طرح صنعتی در صورتی اصیل محسوب میشود که بطور مستقل توسط طراح پدید آمده و کپی و تقلید طرحهای موجود نباشد، به نحوی که از دید یک کاربر آگاه، متفاوت از طرحهایی باشد که قبلاً در اختیار عموم قرار گرفته است.
همانطور که تعاریف ارائه شده از «اصالت» حکایت دارد، اصالت در حقوق مالکیت ادبی و هنری و مفهوم سنتی آن عبارت است از اینکه اثر زائیده فکری خود پدیدآورنده باشد. به عبارت دیگر، همینکه اثر یا طرح ناشی از کار یا تلاش فکری پدیدآورنده باشد کافی است که دارای اصالت تلقی گردد.
چنانچه این تعریف سنتی از اصطلاح اصالت را بپذیریم در تشخیص اینکه آیا اثر یا طرح اصالت دارد یا خیر، باید به خود اثر و طرح توجه کرد. به عبارت دیگر معیار شخصی است نه نوعی، یعنی در واقع برای تشخیص اصالت اثر باید خود اثر مورد توجه و سنجش قرار گیرد و در این تشخیص سایر آثار موجود مورد توجه و ملاک قرار نمیگیرند و در واقع معیار شخصی است نه نوعی. با این نگاه کاملاً روشن و بدیهی است که چنانچه تعریف سنتی از اصالت به شرح فوق ملاک حمایت قرار گیرد و معیار تشخیص اصالت هم شخصی باشد یا نوعی در این صورت طراح و صاحب اثر نمیتواند دیگران را از پدید آوردن طرح مشابه با طرح خود جلوگیری کند و صرفاً میتواند دیگران را از نشر و تکثیر اثر خود منع کند نه از پدید آوردن اثر و طرح مشابه.
با توجه به تعریف سنتی اصالت و معیارهای که برای تشخیص و احراز آن در نظام مالکیت ادبی و هنری وجود دارد، قوانین ملی کشورها تلاش دارند بویژه درحوزه طرحهای صنعتی معنای متفاوتی از معنای اصالت ارائه دهند که به مراتب فراتر از معنایی است که در مفهوم سنتی اصالت وجود دارد. به عبارت دیگر این کشورها تلاش دارند که ملاک و ضابطه بالاتری را در مقایسه با تعریف سنتی اصالت، برای طرح-های صنعتی ارائه دهند.
به موجب بخش ب ماده 1301 مالکیت ادبی و هنری آمریکا، طرح اصیل، طراحی است که در نتیجه تلاش خالاقانه طراح باشد و یک تغییر غیرقابل تمایز که صرفاً جزئی نباشد از سایر آثار قبلی مشابه داشته باشد و کپی آثار دیگران نباشد.
با توجه به قسمت اخیر ماده 84 آئیننامه مصوب 1387، طرح صنعتی در صورتی اصیل محسوب میشود که به طور مستقل توسط طراح پدید آمده و کپی و تقلید طرحهای موجود نباشد، به نحوی که از دید یک کاربر آگاه، متفاوت از طرحهایی باشد که قبلاً در اختیار عموم قرار گرفته است.
با توجه به مجموع مراتب فوق ذکر نکات زیر ضروری بنظر میرسد:
- چنانچه تعریف سنتی از اصالت برای ثبت طرح صنعتی را کافی بدانیم همینکه طرح خلق و زائیده فکری طراح باشد کافی است که مورد حمایت قرار گیرد. بدیهی است چنانچه این رویکرد پذیرفته شود حمایت کمتری از طراح پدید میآید؛ زیرا فقط طراح میتواند از نشر و تکثیر طرحهای خود جلوگیری کند و قادر نخواهد بود در مقابل طرحهای مشابه از طرح خود حمایت کند.
- با توجه به حمایت ضعیفی که تعریف اصالت به معنای سنتی میتواند از طرحهای سنتی داشته باشد، واضعین آئین-نامه در ماده 84 آئیننامه مصوب 1387، معنایی فراتر از معنای سنتی را برای اصالت انتخاب و طرح صنعتی را در صورتی اصیل دانستهاند که بطور مستقل توسط طراح پدید آمده و کپی و تقلید طرحهای موجود نباشد، به نحوی که از دید یک کاربر آگاه، متفاوت از طرحهایی باشد که قبلاً در اختیار عموم قرار گرفته است. به عبارت دیگر تعریفی که در آئیننامه از اصالت ارائه شده است فراتر و متفاوت از تعریف سنتی آن میباشد و در واقع واضعین آئیننامه سطح خلاقیتی که در اصالت در نظر گرفتهاند به مراتب بیشتر و فراتر از خلاقیتی است که در معنای سنتی اصالت مورد نظر است.
- همانطور که در تعریف اصالت آمده است طرح مورد درخواست ثبت باید متفاوت از طرحهایی باشد که قبلاً در اختیار عموم قرار گرفته است. به عبارتی دیگر این تفاوت باید آشکار و چشمگیر باشد و تفاوتهای جزئی و ناچیز نمیتواند منظور نظر قانونگذار تأمین کند.
- برای تشخیص و احراز اصالت به شرحی که در ماده 84 آئیننامه مصوب 1387 آمده است، نه تنها معیارهای ذهنی و مجرد بلکه معیارهای عینی نیز ضرورت دارد. به عبارت دیگر برای احراز اصالت به معنای که در آئیننامه آمده است، کاربر نه تنها باید خود طرح را مورد توجه قرار دهد بلکه طرحهای موجود را نیز مورد توجه قرار دهد، یعنی در واقع ملاکهای شخصی و نوعی برای احراز اصالت به معنای که در ماده 84 آئیننامه آمده است، ضرورت دارد.
- واضعین آئیننامه با این تعریف از اصالت خواستهاند دو شرط جدید بودن و اصیل بودن طرح را علیرغم تفاوت اساسی که دارند نزدیک کنند.
- تشخیص اصالت عهده کاربر آگاه نهاده شده است که میتواند شخصی فراتر از مصرف کننده عادی باشد.
- در صورتی که اصالت مطلق نباشد و نسبی باشد باید طرح طراح تفاوت آشکاری با طرح-هایی داشته باشد که از آنها اقتباس کرده است و دارای تازگی خاصی باشد.
- همانطور که قبلاً نیز توضیح داده شد قسمت اخیر ماده 84 آئیننامه تقریباً بیانگر همان شرط «ویژگی منحصر به فرد» برای طرح صنعتی است که در برخی از نظامهای ملی و منطقهای برای ثبت طرح صنعتی لازم شمرده شده است.
به عبارت دیگر واضعین آئیننامه مصوب 1387 دو شرط اصیل و ویژگی منحصر به فرد طرح را که در برخی از نظامهای ملی آمده است، در قالب تعریف شرط اصیل جمع کردهاند و قسمت اخیر تعریف اصالت همان تعریفی است که در برخی از نظامهای ملی از شرط «ویژگی منحصر به فرد» ارائه شده است. بدین توضیح که طرح مورد درخواست ثبت علاوه بر اصالت باید دارای ویژگی منحصر به فرد نیز باشد، یعنی تأثیر کلی که طرح مورد درخواست حمایت بر کاربر آگاه میگذارد، متفاوت با تأثیر کلی باشد که طرحهای قبلی که در دسترس عموم قرار گرفتهاند کاربر میگذارد.
- با توجه به تعریفی که از اصالت در آئیننامه آمده است، باید اذعان کرد که اصالت امروزه در حال تبدیل به موضوعی متغیر است و با توجه به طبیعت آثار میتواند متفاوت باشد. به عبارت دیگر، دیدگاه شخصی اصالت که در قرن 19 شکوفا شد و تأکید بر نشان شخصیت مؤلف دارد، با برخی از آثار معاصر که در انها جایی از نشان شخصیت مولف نیست سازگاری ندارد و در واقع این مفهوم باید خود را با منطق بازار صنعت فرهنگ هماهنگ کند.
2-2-7-1- تفاوت بین دو شرط اصالت و جدید بودن طرح
همانطور که قبلاً گفتیم شرط اصالت به معنای سنتی آن میتواند تفاوت اساسی با شرط نو بودن و جدید بودن داشته باشد؛ زیرا اگر اصالت به معنای سنتی ان را ملاک ثبت طرح صنعتی قرار دهیم کافی است که طرح صنعتی از پدید آورنده ان نشأت گرفته باشد ولو اینکه نو نباشد و یا اثر مشابه آن قبلاً وجود داشته باشد. چنانچه با این رویکرد به شرط اصالت در طرح صنعتی نگاه کنیم اصالت میتواند تفاوتهای زیادی با جدید بودن داشته باشد که عمده آنها همانطور که برخی از نویسندگان احصاء کردهاند به شرح زیر است:
- اصیل بودن به شکل اثر برمیگردد ولی نو بودن به ماهیت اثر.
- اصیل بودن در مورد آثار ادبی و هنری لازم است اما نو بودن در مورد آثار صنعتی.
- اصیل بودن نشان و مشخصه یک تلاش خلاقانه است اما نو بودن به معنی فقدان مشابه یک اثر در گذشته است.
- اصیل بودن جنبه شخصی دارد ولی نو بودن جنبه نوعی دارد.
- هر اثر نو اصیل و ابتکاری نیز میباشد اما برخی آثار ابتکاری اثر نو نیستند.
در خاتمه همانطور که قبلاً گفتیم علیرغم تفاوت اساسی که بین شرط جدید بودن و اصیل بودن وجود دارد، تعریف اصالت به معنای فراتر از معنای سنتی آن تا حدودی توانسته است این اختلاف را کاهش دهد و برای حمایت از طراح بویژه برای تضمین جلوگیری از طرح-هایی که تفاوت جزئی و اندک با طرحهای قبلی دارند از هر حیث ضروری میباشد و ماهیت طرحهای صنعتی اقتضای حمایت فراتر از کپی رایت را طلب میکند.
ارسال نظر