طرح ناشی از استخدام
گاهی اوقات طرح صنعتی در اجرای یک قرارداد استخدام توسط مستخدم طراحی میگردد. در این فرض سوالاین است که اولاً: چه کسی حق ثبت طرح صنعتی را دارد، مستخدم یا کارفرما؟ ثانیاً: حقوق انحصاری ناشی از ثبت طرح صنعتی متعلق به چه کسی است؟
علت طرح سوال فوق این است که اگرچه در فرض یاد شده، طرح صنعتی بر اثر تلاش و ابتکار مستخدام پدید آمده است. لیکن کارفرما با بنگاه طرف قرارداد مستخدم هزینهها و ابزار کار لازم را تدارک و در اختیار مستخدم قرار داده و بدین لحاظ در ایجاد طرح صنعتی سهم داشته است.
چنانچه حقوق مادی طرح را در این فرض متعلق به مستخدم بدانیم بدیهی است که با توجه به دارا بودن حق افشاء میتواند طرح را در اختیار کارفرما قرار ندهد و حداکثر خسارت وارده بر او را جبران کند، در صورتی که چنانچه در فرض یاد شده حقوق انحصاری ناشی از ثبت طرح صنعتی را متعلق به کارفرما بدانیم در صورت خودداری طراح از تحویل طرح او میتواند از طریق مراجع قضائی الزام او را به تحویل طرح بخواهد. بنابراین این تقسیم بندی میتواند دارای آثار حقوقی فراوانی باشد.
در قانون مصوب 1386، در رابطه با اختراع ناشی از استخدام در بند (هـ) ماده 5 قانون به صراحت تعیین تکلیف شده است و براساس بند یاد شده، در صورتی که اختراع ناشی از استخدام باشد، حقوق مادی آن متعلق به کارفرما خواهد بود، مگر آن که خلاف آن در قرارداد شرط شده باشد.
قانون گذار سال 1386 براساس ماده 23 قانون، طرح صنعتی ناشی از استخدام را تابع احکام و مقررات مربوط به اختراع ناشی از استخدام قرارداده است. بنابراین با توجه به ماده یاد شده، احکام و مقرراتی که در رابطه با اختراع ناشی از استخدام وجود دارد عیناً در مورد طرح صنعتی نیز قابل اجراست.
در قوانین ملی کشورها نیز رویه های مختلفی درخصوص مورد وجود دارد. در بسیاری از کشورها طرح صنعتی که در طی دوره استخدام پدید میآید به طور خودکار به کارفرما منتقل میشود.
در برخی دیگر از کشورها، این انتقال فقط در مواردی است که مراتب در قرارداد استخدام قید شده باشد.
در تعداد دیگری از کشورها نیز بویژه در فرضی که قرارداد وجود نداشته باشد، طراح میتواند حق بهره برداری از اختراع را برای خود حفظ کند ولی کارفرما از حق غیرانحصاری بهره برداری از طرح صنعتی برای مقاصد داخلی خود برخوردار است.
در خاتمه با توجه به مجموع مراتب فوق ذکر نکات زیر ضروری بنظر میرسد:
- طرح صنعتی ناشی از استخدام با توجه به ماده 23 قانون مصوب 1386 تابع احکام و مقررات مربوط به اختراع ناشی از استخدام است.
- با توجه به بند (هـ) ماده 5 قانون مصوب 1386، حقوق مادی طرح ناشی از استخدام متعلق به کارفرماست؛ لیکن در هر صورت حقوق معنوی طرح که وابسته به شخصیت پدیدآورنده آن است، متعلق به طراح میباشد، بدین توضیح که نام طراح باید توسط متقاضی ثبت طرح به مرجع ثبت اعلام شود.
- قانونگذار در قانون حمایت از پدیدآورندگان نرمافزارهای رایانهای به صراحت و به نحو شفافتری درخصوص مورد تعیین تکلیف کرده است. به موجب بند (ب) ماده 6 قانون مرقوم، اگر هدف از استخدام، پدیدآوردن نرمافزارهای مورد نظر بوده و یا پدید آوردن آن جزء موضوع قرارداد باشد، حقوق مادی مربوط و حق تغییر و توسعه نرمافزار متعلق به استخدام کننده است مگر اینکه در قرارداد به صورت دیگر پیشبینی شده باشد با توجه به مقرره فوق نرمافزار ناشی از استخدام در دو صورت میتواند متعلق به استخدام کننده باشد: الف- در فرضی که هدف از استخدام پدیدآوردن نرمافزار باشد. ب- پدید آوردن نرمافزار جزء موضوع قرارداد باشد.
- با توجه به اهمیت قرارداد استخدام درخصوص مورد و اینکه این قرارداد در موارد اختلاف میتواند در اثبات موضوع خیلی مهم باشد؛ از این رو در قراردادهای استخدام باید به طراحت در رابطه با حقوق مادی ناشی از ثبت طرحهای صنعتی تعیین تکلیف شود، تا از بروز اختلافات آتی جلوگیری گردد.
- همچنین با توجه به اهمیت موضوع و وجود رویههای مختلف در قوانین ملی کشورها مصلحت این است که در اصطلاح قانون مصوب 1386 و آییننامه مرتبط تکلیف فروض مختلف موضوع مشخص شود و در این راستا قانونگذار میتواند یکی از دو مبنای اصل بر انتقال یا عدم انتقال را با توجه به سابقه قانونگذاری و نگاهی که به موضوع مالکیت معنوی دارد انتخاب تا در مورد فقدان قرارداد، اصل یاد شده کارگشا و فصل الخطاب باشد. بدیهی است اگر اصل در قانون بر انتقال حقوق باشد بیشتر با مقتضیات و شرایط کاری و بازار محصولات سازگار است. هر قدر توسعه اقتصادی کشور بیشتر شود، امکان فعالیتهای فردی و مستقل کمتر شده و کارها از طریق شرکتها و مؤسسات انجام میشود، بطوریکه عرف حاکم، انتقال حقوق مادی را گواهی میدهد وخلاف آن را در شرایط استثنایی نیازمند به تصریح میداند.
خلاصه اینکه چنانچه در این فرض و در قراردادهای استخدامی دارنده حقوق مادی را کارفرما بدانیم میتواند در توسعه طرحها و ایجاد طرحهای بزرگ مؤثر باشد؛ زیرا در غیراینصورت تضمینی برای سرمایهگذاری و برگشت سرمایه و سود وجود نخواهد داشت و در نتیجه هیچکس راضی به سرمایهگذاری در حوزه طرحهای صنعتی نخواهد بود.
البته با توجه به قانون مصوب 1386 بویژه مواد 5 و 23 آن میتوان گفت که اگر قرارداد استخدامی بین طراح و شخص دیگر وجود داشته باشد، باید بر حسب قرارداد مزبور و قرائن و امارات موجود در آن، نسبت به حق ثبت طرح صنعتی و همچنین انتقال حقوق مربوط به طرح صنعتی تعیین تکلیف کرد.
ولی اگر تردیدی در انتقالحقوق مادی باشد ظاهراً باید اصل بر انتقال باشد تا خلاف آن اثبات شود؛ چون قانونگذار با توجه به ماده 5 قانون، حقوق مادی اختراع ناشی از استخدام را متعلق به کارفرما دانسته است مگر آنکه خلاف آن در قرارداد شرط شده باشد.
- با توجه به تأکید قانونگذار در ماده 5 قانون، و با توجه به مؤلفههای که قانونگذار در قانون حمایت از پدیدآورندگان نرمافزارهای یارانهای درخصوص مورد ارائه داده است، میتوان گفت چنانچه طرح صنعتی توسط مستخدم خارج از چارچوب وظایف اداری و بدون استفاده از امکانات کارفرما پدید آمده باشد، متعلق به طراح است چون ناشی از استخدام و در چارچوب وظایف استخدامی وی نبوده است.
خلاصه اینکه به منظور جلوگیری از بروز اختلافات بین مستخدم و کارفرما بهتر است که در قرارداد یا قوانین و مقررات مرتبط همه فروض پیشبینی شود و بطور شفاف در رابطه با طرحهای صنعتی ناشی از استخدام، طرحهای حین خدمات و طرحهای آزاد تعیین تکلیف گردد.
- در قوانین ملی تعدادی از کشورها با توجه به اهمیتی که برای پدیدآورنده قائل هستند در فرض یاد شده اصل را بر انتقال حقوق قرار ندادهاند و در این قبیل کشورها حقوق مادی ناشی از اختراع یا طرح صنعتی متعلق به مستخدم است مگر اینکه در قرارداد عکس آن پیشبینی شده باشد.
ارسال نظر