طرح صعتی و حقوق داخلی کشورها
فرانسه
در نظام حقوق فرانسه طرحها و مدلها بطور کلی در قالب دو دسته از قوانین و مقررات مورد حمایت قرار میگیرند. قسمتی از این قوانین و مقررات در کتاب اول کد مالکیت معنوی فرانسه آمده است که در آن بطور کلی آثار اصیل مالکیت معنوی صرف نظر از نوع و شکل آن مورد حمایت قرار گرفتهاند. به عنوان مثال هنرهای کاربردی در قالب قوانین و مقررات یاد شده مورد حمایت هستند.
علاوه بر قوانین و مقررات فوق، مقررات ویژهای نیز در رابطه با طرحهای صنعتی و مدلها در کتاب پنجم از کد مالکیت معنوی فرانسه وجود دارد. براساس آن طرحهای صنعتی باید دارای ویژگیهای خاصی باشند تا در قالب یاد شده مورد حمایت قرار گیرند. از جمله این شرایط و ویژگیها این است که طرح صنعتی و مدلهای صنعتی باید جدید و از نظر شکل ظاهر یا ساختار و ترکیب متفاوت از طرحهای موجود باشند.
به عبارت دیگر دارای ویژگی منحصر به فرد باشد.
برخلاف قوانین و مقررات قبلی برای اینکه طرحها در قالب فوق قابل حمایت باشند باید دارای شرایط شکلی خاص نیز باشند.
آلمان
مالکیت صنعتی در آلمان در قالب ساز و کارهای حقوقی متفاوت مورد حمایت قرار میگیرد. به عبارت دیگر، جنبه های مختلف مالکیت صنعتی از نظامهای متفاوت حمایتی میتوانند در آلمان برخوردار باشند. طرح صنعتی نیز به عنوان یکی از مصادیق مالکیت معنوی میتواند از نظامهای مختلف حمایتی در این کشور مستفید باشد. برای برخورداری از این نظامهای حمایتی نیز شرایط ماهوی و شکلی مختلفی ضرورت دارد که با توجه به نوع نظامها میتواند متفاوت باشد. این نظام همچنین میتواند همزمان یا بصورت جایگزین قابل اجرا باشند. بطور کلی با توجه به قوانین و مقررات مختلف آلمان، نظامها و ساز و کارهای حقوقی زیر میتواند برای حمایت از طرحهای صنعتی در معنای عام کلمه قابل اعمال باشند:
- قانون ثبت طرح صنعتی مصوب 1876
- قانون اختراعات مصوب 1980
- قانون مدل اشیاء مفید مصوب 1986
- قانون کپی رایت و حقوق مرتبط مصوب 1964
- قانون علیه رقابت مکارانه مصوب 1909
برای کسب حمایت در قالب نظام خاص و قانون ثبت طرحهای صنعتی، طرح مورد درخواست حمایت باید دارای شرایط شکلی و ماهوی خاصی باشد. تشخیص تعدادی از آنها به عهده اداره ثبت و بقیه نیز بویژه شرایط ماهوی صرفاً در صورت اعتراض، قابل بررسی در محاکم ذیصلاح است.
ژاپن
در نظام داخلی ژاپن نیز ساز و کارهای حقوقی متفاوتی برای حمایت از طرحهای صنعتی به معنای عام کلمه وجود دارد که صاحب طرح برای استفاده از آنها در جهت حمایت از طرح خود باید شرایط ماهوی و شکلی خاصی را رعایت کند.
در این نظام، طرح صنعتی به معنای خاص کلمه در قالب نظام خاص حمایت از طرح صنعتی قابل حمایت است. استفاده از این نظام منوط به دارا بودن شرایط شکلی و ماهوی است که به تفصیل در قانون یاد شده آمده است. از جمله این شرایط این است که طرح قابل استفاده در یک کالا یا قسمتی از آن باشد. همچنین شرط جدید بودن طرح و اصالت ان نیز برای استفاده از این نظام ضرورت دارد.
البته همانطور که گفتیم طرحهایی که دارای جنبههای کاربردی و فنی خاصی هستند نیز بنا به ماهیت خود میتوانند در قالب نظامهای اختراع و مدل اشیاء مفید مورد حمایت قرار گیرند. طراح همچنین در شرایط خاصی میتواند در قالب علائم تجاری نیز برای طرح خود در خواست حمایت کند.
طرحهایی که جنبه هنری دارند و برای استفاده بر روی کالا یا قسمتی از آن طراحی نشدهاند هم میتوانند در قالب نظام کپی رایت در این کشور مورد حمایت قرار گیرند؛ زیرا در این نظام اساساً آثاری که جنبه هنری دارند مورد حمایت هستند.
انگلیس
در نظام ملی انگلیس نیز طرحهای صنعتی در قالب ساز و کارهای مختلف مورد حمایت قرار میگیرد. به عبارت دیگر در حقوق انگلیس یک نظام مرکب برای حمایت از طرحهای صنعتی پیشبینی شده است. ساز و کار ثبت طرح صنعتی برای برخی از مصادیق طرحهای صنعتی تعیین شده است که در این نظام طرحهای صنعتی به موجب قانون ثبت طرحهای صنعتی مصوب (RDA1949) که به موجب قانون کپی رایت، اختراعات و طرحهای صنعتی مصوب 1988 معروف به قانون CDPA 1988 مورد اصلاح قرار گرفته است، مورد حمایت قرار میگیرند.
برخی دیگر از مصادیق طرحهای صنعتی، بطور اتوماتیک و بدون نیاز به ثبت به موجب قسمت سوم از قانون CDPA مصوب 1988 مورد حمایت قرار میگیرد.
تعدادی دیگر از طرحهای صنعتی بطور اتوماتیک در قالب کپی رایت و به موجب قسمت اول از قانون CDPA مصوب 1988 مورد حمایت قرار میگیرند.
با توجه به مراتب فوق روشن است که در انگلیس برای حمایت از طرحهای صنعتی از یک نظام مرکب استفاده شده است. همچنین ممکن است که یک مصداق از طرح صنعتی همزمان در قالب ساز و کارهای مختلف مورد حمایت قرار گیرد. البته گرایش قانونگذاری در انگلیس این است که طرحهای صنعتی بیشتر در قالب ساز و کارهای غیر از کپی رایت مورد حمایت باشند.
در کنار ساز و کارهای فوق، اشکال سه بعدی و طرحهای که واجد شرایط ماهوی برای ثبت اختراع باشند میتوانند به ترتیب در قالب نظام علامت تجاری و اختراعات مورد حمایت قرار گیرند.
آمریکا
در نظام حقوقی آمریکا برای حمایت از طرحهای صنعتی ساز و کار واحد و یکسانی وجود ندارد. طرحهای صنعتی در معنای خاص بموجب قانون اختراعات و طرحهای صنعتی مورد حمایت قرار می-گیرند. همچنین در صورتی که طرحهای صنعتی واجد شرایط مربوط به مدلهای اشیاء مفید باشند در این قالب مورد حمایت هستند. البته نظام کپی رایت و علائم تجاری نیز تحت شرایطی میتوانند برای دارندگان طرحهای صنعتی در جهت حمایت از طرحهایشان مورد استفاده قرار گیرند.
ایران
در ماده 2 قانون حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان مصوب 1348، طرح و آثار تزئینی و تجسمی مورد حمایت قرار گرفته است. ماده 2 آئین نامه اجرایی مادۀ 21 قانون حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان مصوب 1350 نیز نحوه ثبت طرحها را بیان کرده است.
در کنوانسیون پاریس برای حمایت مالکیت صنعتی که جمهوری اسلامی ایران عضویت در آن را پذیرفته است و بر حسب ماده 9 قانون مدنی در حکم قانون داخلی است؛ کشورهای عضو مکلف شدهاند که از طرحهای صنعتی حمایت کنند.
در سال 1385 نیز قانون ساماندهی مد و لباس به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است. به موجب ماده 4 قانون یاد شده، طرحها و الگوهای تولید شده پارچه و لباس مبتنی بر نمادهای ایرانی و اسلامی مشمول حمایت قانونی حقوق مؤلفان و مصنفان و قانون ثبت اختراعات و مالکیت صنعتی خواهد بود.
قانون ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 از طرحهای صنعتی در قالب نظام خاص حمایت کرده است.
با توجه به مراتب فوق ذکر نکات زیر ضروری بنظر میسد:
- اگرچه قانون حمایت مؤلفان، مصنفان مصوب 1348 در ماده 2 خود، طرحها را به عنوان آثار مورد حمایت معرفی کرده است و در آئیننامه مربوطه نیز نحوه ثبت طرحها بیان شده است لیکن عملاً طرحها در چارچوب قانون و آئیننامه یاد شده مورد ثبت قرار نگرفتهاند و طراحها استقبال چندانی در خصوص مورد نداشتهاند.
- بموجب مفاد کنوانسیون پاریس، جمهوی اسلامی ایران به عنوان یکی از اعضای آن تکلیف داشته است که از طرحهای صنعتی حمایت کند. علیرغم تکلیف فوق به لحاظ خلاء قانونی عملاً کشور نتوانسته ساز و کار یا سازو کارهایی را برای حمایت همه مصادیق طرحهای صنعتی تعریف کند، در نتیجه تعداد زیادی از طرحها بویژه طرحهای کاربردی از شمول حمایت عملاً خارج بودهاند.
- برخی از طرحها بویژه مدلهای صنعتی و اشکال سه بعدی در قالب علامت تجاری در کشور مورد حمایت قرار گرفتهاند.
- در رابطه با قانون ساماندهی مد و لباس نیز موارد زیر قابل ذکر بنظر میرسد:
الف- این قانون تلاش دارد که از طرحها و الگوهای تولید شده پارچه و لباس در دو قالب نظام مالکیت صنعتی و مالکیت ادبی و هنری حمایت به عمل آورد.
ب- عبارت «قانون ثبت اختراعات و مالکیت صنعتی» صحیح بنظر نمیرسد و منظور قانونگذار با توجه به زمان تصویب قانون یاد شده، قانون ثبت علائم و اختراعات مصوب 1310 است.
ج- با توجه به قانون مصوب 1310، طرحها تنها در صورتی که واجد شرایط اختراعات یا علائم تجاری باشند در قالب نظام مالکیت صنعتی قابل حمایت بودند؛ بنابراین طیف وسیعی از طرحهای کاربردی مشمول حمایت در این قالب نبودهاند.
د- با توجه به ایرادات فوق عملاً این قانون نتوانسته از صاحبان طرحها و الگوهای تولید شده پارچه و لباس حمایت به عمل آورد.
- قانون ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی و علائم تجاری که یک قانون آزمایشی است، علیرغم ابهامات و اشکالات مترتبه بر آن توانسته است تا حدودی ضمن پر کردن خلاءهای قانونی در حوزه حمایت از طرحهای صنعتی، از صاحبان طرحهای صنعتی حمایت به عمل آورد.
- رویه قضایی در حوزه طرحهای صنعتی علیرغم اینکه در مقایسه با علامت تجاری و اختراعات از قدمت چندانی برخوردار نیست از غنای نسبی برخوردار و تا حدودی توانسته است ابهامات قانون یاد شده را بویژه در حوزه شرایط ماهوی ثبت طرحهای صنعتی بر طرف نماید.
ارسال نظر